Staszowskie nagrobki i napisy

Od najdawniejszych czasów (rzymskich) cmentarz jest przestrzenią nienaruszalną, miejscem świętym, ziemią poświęconą, a wszystko to co znajduje się na nim należy do umarłych, dlatego zabezpieczany jest ogrodzeniem. Mury cmentarza stanowią symboliczną strefę między sacrum a profanum. Brama unaocznia pojęcie otwarcia lub zamknięcia, popularną metaforę z ważnym wyobrażeniem religijnym. Biblia mówi o bramach królestwa umarłych i śmierci „w połowie dni moich odejść muszę, w bramach Szeolu odczuję brak reszty dni moich” (Iz 38,10). Najświętsza symbolika bramy kryje się w słowach Jezusa „ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie będzie zbawiony ” (J 10,9). W latach jubileuszowych, w bazylice św. Piotra, odbywa się ceremonia otwarcia i poświęcenia „świętej bramy”, gdzie Ojciec Święty uprasza dla wszystkich wierzących, którzy przejdą przez tą bramę, przebaczenie i odpuszczenie wszelkich win i brama staje się znakiem otwartego raju.

Rzeźby nagrobne. Płaczki i żałobnice w XIX wieku stanowiły ważny element wyrażania żalu, opłakiwania zmarłego. Personifikacja żalu najczęściej przedstawia młodą, piękną kobietę, przyodzianą w luźną szatę, spowitą welonem okrywającym twarz pełną smutku, w ręku trzymającą wieniec, w drugiej palmę (grobowiec rodziny Hermanów na Powązkach). Bywają też popiersia odlane z żeliwa, gdzie twarz  pełnej urody, młodej kobiety okrywa żałobny welon jakby oddzielał życie od śmierci. Żałobnice obejmują urny okryte kirem, lub oplecione girlandami trzymają chyląc się w geście  pełnym rozpaczy nad zmarłym. Anioły wprowadzone przez romantyzm na cmentarz, w rzeźbie  nagrobnej zadomowiły się na stałe w krajobrazie  cmentarnym. W tradycji chrześcijańskiej anioł zawsze oznaczał wysłannika, posłańca Bożego, zaś w sztuce cmentarnej wskazywał i akcentował śmierć.

Napisy nagrobne – na  grobowcach lub kaplicach nagrobnych często widujemy”tajemnicze” litery  D.O.M.  – to skrót wyrazów łacińskich Deo Optimo Maxime = Bogu Najlepszemu Największemu, czyli to co mamy najcenniejszego oddajemy Bogu. Nieporozumieniem, a nawet zaprzeczenie sensu skrótu jest umieszczanie napisu DOM Kowalskich, bo jaki dom może mieć nasze ciało na cmentarzu? Co oznacza gwiazdka i krzyżyk, tak zapisywano na nagrobku wyznanie wiary. Gwiazdka „oznaczająca w inskrypcji datę narodzin jest przypomnieniem gwiazdy betlejemskiej i symbolizuje boską cudowność faktu narodzin, zaś krzyż przypomina o śmierci Chrystusa i mówi o umieraniu w Panu (J. Kolbuszewski). Tą więź buduje również prośba o pamięć w modlitwie – stąd umieszczane na nagrobku napisy: Prosi o Zdrowaś Maryja, Módlmy się za Jego duszę, Prosi o pobożne westchnienie.